โรคอ้วน (Obesity)

โรคอ้วน (Obesity)

แบ่งเป็น 2 แบบคือ

1. อ้วนทั้งตัว คือ BMI > 30
2. อ้วนลงพุง คือ เส้นรอบเอว (ระหว่างขอบล่างซี่โครงและของบนเชิงกราน วัดก่อนอาหาร ขณะหายใจออก) > 90 ซม.ในผู้ชายและ > 80 ซม.ในผู้หญิง

ซักประวัติและตรวจร่างกาย หาสาเหตุ (lifestyle, depression, eating disorder, hypothyroidism, cushing syndrome) และภาวะแทรกซ้อนที่เกิดจากโรคอ้วนได้แก่

Ix: Fasting lipid panel, LFTs, TFTs, FPG, HbA1c

ตั้งเป้าหมาย: ต้องระบุให้ชัดเจนว่า “ใคร จะทำอะไร ที่ไหน ตั้งแต่เมื่อไหร่ถึงเมื่อไหร่ อย่างไร เพราะอะไร” เป้าหมายที่เหมาะสมคือไม่เกิน 0.5-1 กิโลกรัม/สัปดาห์

การรักษาโดย การกินอาหารสมดุล และการออกกำลังกาย โดยใช้กลยุทธ์ต่างๆดังนี้

• จดบันทึกการกินอาหารทุกวัน + ชั่งน้ำหนักตอนเช้าทุกวัน
• ดื่มน้ำเย็น 500 มล. (2 แก้ว) ก่อนอาหารทุกมื้อ
• ไม่งดมื้ออาหารมื้อใดมื้อหนึ่ง แต่ลดปริมาณลงแต่ละมื้อ
• ใช้จานขนาดเล็กลง กินเฉพาะที่โต๊ะอาหาร ไม่ใช้มือหยิบอาหารกิน เคี้ยวอาหารให้นานขึ้น
• ใช้อาหารสูตรครบถ้วนทดแทนมื้ออาหาร (Meal replacement) ซึ่งมีสัดส่วนสารอาหารหลักและสารอาหารรองอย่างครบถ้วน ได้แก่ Slim-Fast, Glucerna, Lean Cuisine
• หลีกเลี่ยงน้ำหวาน น้ำผลไม้ น้ำอัดลม โซดา แอลกอฮอล์ ซึ่งให้พลังงานสูง แต่ขาดสารอาหาร
• แบ่งสัดส่วนอาหารบนจาน ได้แก่ ผักสด/ผักสุก ½ จาน ข้าว-แป้ง ¼ จาน โปรตีน ¼ จาน

o   **ปริมาณอาหารขั้นต่ำต่อวัน = carbohydrate > 50 gm (cereal 2 ถ้วย, ขนมปัง 4 แผ่น), protein 0.8-1.5 gm/kd (ไม่เกิน 100 gm), Fat 10-15% ของ total calories (1200 Kcal/d) หรือเท่ากับกินนมพร่องไขมัน 180 mL x 5 กล่อง/วัน 

• เลือกประเภทอาหาร ได้แก่ ข้าวกล้องหรือธัญพืช ปลาหรือเนื้อสัตว์ไม่ติดมัน ผักและผลไม้ 5 สี (เขียว เหลือง ม่วง แดง ขาว) ไขมันจากกรดไขมันไม่อิ่มตัวตำแหน่งเดียว เช่น น้ำมันรำข้าว น้ำมันงา น้ำมันมะกอก น้ำมันถั่วลิสง สลับกับ กรดไขมันไม่อิ่มตัวหลายตำแหน่ง เช่น น้ำมันถั่วเหลือง ข้าวโพด ดอกคำฝอย เมล็ดทานตะวัน เมล็ดฝ้าย ฯลฯ หลีกเลี่ยงกรดไขมันทรานส์และกรดไขมันอิ่มตัว เช่น น้ำมันหมู น้ำมันปาล์ม น้ำมันมะพร้าว
• เลือกวิธีปรุงอาหาร โดยใช้วิธีต้ม ลวก นึ่ง อบ ปิ้ง ย่างแทนวิธีทอดและผัด ไม่เติมน้ำตาล
• ออกกำลังกายหนักปานกลาง 5-7 ครั้ง/สัปดาห์ 30-60 นาที/วัน (300 นาที/สัปดาห์) เช่น เดินเร็ว (5-6.5 km/h) ปั่นจักรยาน (< 16 km/h) เต้นแอโรบิก ว่ายน้ำเร็วปานกลาง พบว่าการออกกำลังแบบวงรอบ (ออกกำลังกาย 10 นาทีแล้วพัก) สามารถลดน้ำหนักได้ดีกว่าและควรออกกำลังกายแบบสร้างกล้ามเนื้อเพิ่มเติม
• นอน 7-8 ชั่วโมงต่อวัน

**มีสูตรการลดน้ำหนักหลายสูตรเช่น  Atkins diet (low-carbohydrate), Ornish diet (low-fat diet), Zone diet (fat = carbohydrate = protein), Balance low-calorie diet พบว่าได้ผลไม่ต่างกัน

การควบคุมน้ำหนักในระยะยาว ให้ประสบความสำเร็จต้องประกอบด้วย 5 อย่างคือ

• คอยชั่งน้ำหนักอย่างสม่ำเสมอ
• กินอาหารไขมันต่ำ
• ออกกำลังกายเป็นประจำทุกวัน 60 นาที/วัน
• เพิ่มการออกแรงในชีวิตประจำวัน
• กินอาหารที่บ้าน

ปัญหาในการลดน้ำหนัก คือ ช่วงระหว่างลดน้ำหนัก ร่างกายจะลดการใช้พลังงานลง เพิ่มฮอร์โมนให้เกิดความอยากอาหาร

การรักษาด้วยยาได้แก่

1. Orlistat (120) 1x3 ac: ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ lipase สามารถลดน้ำหนักได้ 9-10% ใน 2 ปี ลดการดูดซึมวิตามินที่ละลายในไขมัน (A,D, E, K) และ beta-carotene มีผลข้างเคียงคือ ท้องอืด ถ่ายเป็นน้ำมัน ถ่ายบ่อย อั้นอุจจาระไม่อยู่
2. Phentermine + extended-release topiramate (Qsymia) (3.75/23) 1x1 x 14d then (7.5/46) 1x1 x 12wks  สำหรับคนที่มี BMI > 30 หรือ > 27 + weight-related comorbid condition (DM, HT, DLP) มีผลข้างเคียงคือ ง่วงซึม ชา ความจำไม่ดี สับสน (topiramate ต่ำกว่าขนาดในการใช้รักษาโรคลมชักคือ 200 mg)

การรักษาโดยการผ่าตัด (Bariatric surgery) เช่น Roux-en-Y gastric bypass, Adjustable gastric banding, Gastric sleeve surgery, etc. ถ้า BMI > 40 หรือ > 35 + major comorbidity (OSA, DM, HT, heart failure, peripheral edema, respiratory insufficiency, asthma, DLP, esophagitis, pseudotumor cerebri, operative risk, OA, thromboembolism, urinary incontinence)

Ref: Medscape 2013, แนวทางเวชปฏิบัติการดูแลและรักษาโรคอ้วน 2553